Oxalis - Klaverzuring – voorjaarsbloeiend

NAAM EN HERKOMST OXALIS

De Oxalis komt behalve in de poolgebieden in vrijwel de hele wereld voor. De diversiteit is vooral groot in Zuid-Amerika en Zuid-Afrika, waar ze oorspronkelijk vandaan komt. De naam is een samenstelling van het Griekse oxis: scherp, naar de scherpe smaak van de bladeren en halys: zout, bevat scherp sap, of van alis: zuurachtig. Klaverzuring dankt zijn naam aan de bladeren die op klavers lijken en oxaalzuur bevatten. Ze hebben daardoor een licht zure smaak. Er zijn meer dan 800 verschillende soorten, waarvan slechts een klein deel wordt geteeld.
We kunnen ze in twee groepen verdelen: winterharde en niet winterharde. Over het algemeen zijn voorjaarsbloeiende bolgewassen die in het najaar geplant worden, winterhard. De volgende soorten zijn winterhard: O. adenophylla, O. acetosella, O. enneaphylla, O. corniculata en O. violacea. Bovendien bestaat er nog een rubricering, namelijk die van de bloeitijd. De echte voorjaarsbloeiers en de late voorjaarsbloeiers, gecombineerd met zomerbloeiers. Veel van de Oxalis soorten worden gezien als vaste planten. Er zijn echter ook soorten die groeien vanuit een bol, knol of wortelstok.

KLEUREN EN VORMEN OXALIS

De bloemen hebben vijf kroonbladen en variëren in kleur van wit, roze, geel tot rood. De klaverachtige bladeren zijn groen, groen met purpur of purper/grijs en gedeeld in drie of meer blaadjes. Niet alleen de bloemen sluiten zich in de nacht en bij somber weer, maar veelal ook de bladeren.

SYMBOLIEK OXALIS

Klaver staat uiteraard symbool voor geluk. Een ‘klavertje vier’ is doorgaans een afwijking tenzij het om de Oxalis deppei gaat. De vier bladen vormen een kruis en in menig cultuur vertolkt het voorspoed en bescherming tegen het kwaad. Maar ook ‘klavertje 2 en 5’ hebben folkloristische betekenissen. Ook staat het klaverblad voor gezelligheid als symbool op speelkaarten. En de Dutch clover oftewel witte klaver is het nationale symbool van Ierland, de Ierse shamrock. Binnen dat kader komen we terecht bij St. Patrick, de schutspatroon van Ierland. Op 17 maart St Patrick’s Day draagt een Ier een klaverblad, 3-lobbig zoals de heilige drieëenheid.
Maar klaver staat ook symbool voor witheid (vlekverwijderend op linnengoed). En … voor ziekmakend. Het zou vergiftigen, hart en nieren aantasten, tenzij het gekookt wordt in melk.

OXALIS KOPEN

Koop in het najaar (voor de zomerbloeiers in het voorjaar) stevige wortelstokken, knollen, bloembollen of verwelkte jonge planten. Koop nooit bloembollen, knollen of wortelstokken die zacht of doorweekt zijn, blauwe of groene schimmel hebben, er bedorven uitzien of uitgedroogd zijn. Deze zijn waarschijnlijk ondeskundig of te lang bewaard. Let ook op de uitlopers, een klein, groen puntje is geen bezwaar. Koop ook geen beschadigde bloembollen, knollen of wortelstokken want deze zijn gevoelig voor schimmels. Grote bloembollen en knollen geven stevige lange stengels en grotere en/of meer bloemen. Witte klaverzuring is meestal ook voorgekweekt in potten verkrijgbaar. Meer kooptips.

OXALIS PLANTEN

Plant de voorjaarsbloeiende Oxalis in het najaar in lichte, zandige en goed water doorlatende grond op een plek in de zon. In een natte winter kunnen de knollen of bollen rotten. Een afdekking met folie of bladeren of rijshout biedt bescherming bij vorst. Omdat de meeste soorten licht- tot zeer vorstgevoelig zijn, worden ze veel in potten geplant. Denk daarbij aan bodem bedekkende klavers in grote potten met zomerbloeiende bolbloemen. De verschillende soorten vragen in de tuin uiteenlopende standplaatsen. Witte klaverzuring geeft de voorkeur aan half beschaduwde tot beschaduwde plaatsen onder houtige gewassen en aan humusrijke, vochtige grond. De overige soorten houden eerder van zon. Ze worden dan ook veelal in rotstuinen geplant. Houd er echter rekening mee dat ze kalk slecht verdragen en beter op lichte, zandige gronden gedijen. Meer planttips.

VERZORGING OXALIS

Dek de planten af met compost. In parkachtige tuinen is bladafval ook geschikt. Dit levert voedingsstoffen en houdt de grond vochtig. Alle soorten hebben een grote waterbehoefte. Bij langdurige droogte dus veel water geven. Meer verzorgingstips.

VERWILDERING OXALIS

In het najaar kunnen de grote pollen van ingewortelde planten opgegraven en gedeeld worden. Enkele soorten hebben de neiging te woekeren, doordat zij zichzelf sterk uitzaaien en daarmee als het ware onkruid worden. Verwijder daarom alle verwelkte bloemen voordat ze zaad kunnen ontwikkelen. Oxalis in pot verhuist in de winter naar een koele, doch vorstvrije plaats. Meer verwilderingstips.

OXALIS CULINAIR GEBRUIK

De bladeren van Oxalis tetraphylla bevatten oxaalzuur, wat zorgt voor een scherpe smaak. Niet eten in grote hoeveelheden, omdat oxaalzuur de calciumvoorraad van het lichaam kan binden, wat leidt tot voedingstekorten. De hoeveelheid oxaalzuur wordt verminderd als de bladeren gaar zijn. Mensen met een neiging tot reuma, artritis, jicht, nierstenen of hyperaciditeit moeten bijzonder voorzichtig zijn als ze deze plant in hun dieet opnemen, omdat dit hun toestand kan verergeren. Bladeren en bloemen – rauw of gekookt, hebben een heerlijke citroenachtige smaak. De bladeren zijn zacht en vrij van vezels, zelfs als ze ouder worden. Een goede smaakmaker in salades. Gebruik met mate. Wortel – rauw of gekookt, is zacht en sappig maar meestal smakeloos.
Let op: gebruik alleen eetbare bloemen/bollen van gespecialiseerde leveranciers die eetbare bloemen/bollen telen.

OXALIS HUISHOUDELIJK GEBRUIK

Uit het zuur van de Oxalis acetosella kan zuurzout worden bereid waarmee vlekken van ijzer, roest, bloed en inkt uit wasgoed verwijderd kan worden.

OXALIS OP DE CATWALK EN HET TUINPALET

Wanneer je de rand van je border wil omlijsten, een rotstuin laten flitsen, de grond van je potten bedekken, dan ontkom je niet aan de Oxalis. De klaverzuring grijpt zich vast en voegt zich erg sociaal naar zijn buren. De pollen verdringen onkruid en de kleuren frissen de tuin op.
En wanneer je nog beschutte ruimte hebt om een perk te ontwerpen, pak dan je denkbeeldige penseel en denk dan aan het kleurenpalet en het plantenaanbod waarmee Oxalis perfect combineert, hetzij ton sur ton, hetzij als een opvallende guirlande door een mooie kleursymfonie.
Het is opvallend, hoe weinig de Oxalis nog steeds gebruikt wordt bij landscaping van buitens en stadsparken.
De in het voorjaar bloeiende klaversoorten combineren mooi met Primula’s en de in de vroege zomer bloeiende Erodium corsicum, Ourisia microphylla, Dicentra peregrina, Aethionema en diverse Campanula’s.
In de zomerperken doen de dan bloeiende klaversoorten het altijd goed als highlights. Wanneer u een perk te vroeg in de zomer al te vaal vindt worden, denk dan na over de rand met Oxalis die u in het volgende voorjaar gaat planten.

CULTIVARS OXALIS VOORJAARSBLOEIEND

Oxalis adenophylla: (adenophylla = bladeren met klieren) is als tuinplant het meest gangbaar en wordt vooral gebruikt in rotstuinen. De zodenvormende plant rust op wortelstokken met vlezige wortels. De bijna 4 cm brede bloemen zijn roze-violet met witte of bruine kelen. Ze verschijnen tussen mei en juli langs grijsgroene samengestelde bladeren in dichte zoden van 10-15 cm hoogte. Oorspronkelijk komt ze uit de bergen van Chili en Argentinië. Ze is in 1832 beschreven door Claude-Casimir Gillies. Ze heeft bladeren die opgedeeld zijn in 6 blaadjes die te zien zijn in de Onze-Lieve-Vrouwen kathedraal, een jezuietenkerk uit 1621 in Luxenburg. De symboliek kan zijn dat de zes blaadjes staan voor de zes christelijke mededogen, één daarvan is "voed de hongerigen" en Oxalis is eetbaar. Varieteit ‘Minima’ bloeit roze.

Oxalis brasiliensis: is een zodenvormende soort uit het oosten van Argentinië, Zuid-Brazilië en Uruguay waar ze groeit in droge rotsachtige of zandige bodems. Ze is komt ook voor in Zuid-Australië. Een kenmerk is dat de bol een dunne schil heeft en dat elke bolschaal 5 of meer parallelle zenuwen heeft en de bloemen donkerdere lijnen hebben op de achterkant van elk bloemblad. Ze bloeit karmozijnrood. Ze vermenigvuldigt zich snel en kan invasief zijn in het juiste klimaat. Ze is in 1829 beschreven.

Oxalis enneaphylla: (enneaphylla = negenbladig) is winterhard, wordt 5-10 cm hoog, heeft blauwgrijze blaadjes die opgedeeld zijn in veel kleine blaadjes en bloeit van eind voorjaar tot begin zomer met witte bloemen met roze aders. Is zeer geschikt voor de rotstuin. De ‘Alba’ bloeit wit, ‘Rosea’ licht roze en de ‘Minutifolia’ is een kleinere soort. De variëteit ‘Ione Hecker’ is een kruising tussen O. enneaphylla en O. laciniata: donkergroen blad en violetblauwe bloemen met donkerpaarse keel.

Oxalis hirta: komt oorspronkelijk uit Zuid-Afrika en heeft grijsgroene bladeren die bestaan uit 3 blaadjes en mauve, magenta of witte bloemen. Ze kan tot 30 cm hoog worden. De 'Gothenburg' kwam oorspronkelijk van Henrik Zetterlund uit de botanische tuin van Göteborg, Zweden, kreeg zo de cultivarnaam 'Gothenburg'. Ze heeft diep roze bloemen met een geel hart. Varieteit 'Mauve' bloeit paars. Oxalis hirta var. tubiflora: komt oorspronkelijk uit het noordelijke deel van de provincie West-Kaap. Ze wordt 30 cm of hoger en de weinige bladeren zijn klein en donzig.

Oxalis obtusa: komt veel voor en is wijdverspreid en wordt aangetroffen op zand- of kleigronden van Namaqualand tot Knysna. Deze soort groeit meestal tot 10 cm en heeft harige of haarloze bladeren van drie. Ze bloeit in veel kleuren: roze, schakeringen van perzik tot abrikoos en oranje, steenrood, geel, wit, veelkleurig. Variëteit 'Elizabeth' bloeit geel met een oranje centrale ring. 'Yellow and Red' bloeit lichtgeel met een rode centrale ring. 'Peaches & Cream' heeft grote crèmekleurige bloemen met een heldere perzikkleurige centrale ring. 'Sunset' bloeit in geel met een rode blos op de achterkant van de blaadjes.

Oxalis tetraphylla: (tetraphylla = vierbladig) (synoniem Oxalis deppei) is ook bekend als het ‘klavertje vier’ of het geluksklavertje. Ze heeft 4 blaadjes met roodbruine vlekjes, roodpaarse bloemetjes en wordt tot 15 cm hoog. Ze is niet winterhard. Oorspronkelijk komt ze uit centraal Mexico en is ook gezien in Panama. Ze is ontdekt door plantenverzamelaar Ferdinand Deppe in 1823 en wordt vaak verkocht als Oxalis deppei. In Peru werden de knollen als wortelgroenten gegeten De variëteit ‘Iron Cross’ is in 1969 geïntrodueerd en heeft een kruisvormige bruine vlek op bladeren en roodachtige bloemen met een donker hart. De 'Reverse Iron Cross' heeft een strook kastanjebruin over de blaadjes en bloeit ook roodachtig.

Oxalis triangularis: (triangularis = driehoekig) komt oorspronkelijk voor in natte velden, moerassen en oevers van beken in Brazilië, Bolivia, Paraguay en Argentinië. Ze is zeer succesvol in de teelt en is een van de meest voorkomende kamerplanten geworden. Ze heeft wijnrood tot paars gespoelde bladeren en witte, roze of violette bloemen. Als ze regelmatig water krijgt, blijft ze groeien. Ze is niet winterhard. Variëteit ‘Mijke’ is roze met purper blad en ‘Fanny’ licht roze met groen blad. Subsp papilionacea: (synoniem is Oxalis regnellii) is redelijk winterhard en bloeit in wit met groene blaadjes in voorjaar en zomer. Variëteit ‘Birgit’ bloeit roze.