Convallaria

Convallaria majalis

Convallaria is familie van de Asparagaceae

Populaire naam: Lelietje van (der) Dalen of Meiklokje  

Bloeiperiode: april – juni - Bloemkleur: wit, roze

Plantdiepte: 2 cm - plantafstand: 10 - 15 cm - Planthoogte: 30 cm

Toepassingen: bostuin, potterie, bodenbedekker, rand beschaduwde rotstuin, onder struiken en bomen, bloemsierkunst

NAAM EN HERKOMST CONVALLARIA

Er zijn slechts 3 soorten Convallaria. De Convallaria majalis komt voor in het grootste deel van Europa, de Kaukasus en West-Siberië. Convallaria keiskei in Japan en Convallaria pseudomajalis in Noord-Amerika. Ze groeit in bossen, zeeduinen, struiken, brede houtwallen, brede hagen, grasland en puin.

Convallaria, komt van het Latijnse convallis: vallei of dal en het Griekse leiron: lelie, dus lelie van het dal. De oude Latijnse naam was Lilium convallium, maar omdat ze geen lelieachtige eigenschappen bezit (ze wijkt af van de lelieachtigen door de vergroeidbladige bloemkroon, de kruipende wortelstok en de rode besvruchten), is de naam later veranderd in Convallaria majalis. In Nederland komt de Convallaria majalis voor in rijkere loofbossen van beuken en eiken, het duingebied en op buitenplaatsen in het vroege voorjaar. Kijk in de verspreidingsatlas waar ze in het wild voorkomt. Ze is de nationale bloem van Finland.

Convallaria majalis vrucht

KLEUREN EN VORMEN CONVALLARIA

Ze heeft 2 tamelijk grote langwerpige lancetvormige bladeren die groeien aan de uiteinden van de ondergrondse wortelstokken. Ze zitten om elkaar heen waardoor ze op een stengel lijken. Hierbinnen ontwikkelt zich een driekantige stengel met een naar een kant gerichte tros van 6 tot 12 klokvormige witte of roze geurende bloemetjes. De 6 bloemblaadjes zijn gekruld en hangen aan gekromde steeltjes. Na de bestuiving en de bevruchting groeit het vruchtbeginsel uit tot een bes die pas in het najaar rijp en oranjerood is. De bloem is tweeslachtig, ze heeft mannelijke en vrouwelijke geslachtsorganen. Ze heeft lange, dunne, kruipende en zich vertakkende wortelstokken met uitlopers. Hierdoor kan ze gaan woekeren. Ze kan bij een temperatuur van -3 tot -5 °C worden bewaard en op die manier eenvoudig in haar ontwikkeling geremd worden. Hierdoor is de Convallaria het hele jaar verkrijgbaar als snijbloem. Ze groet snel en breidt zich ook snel uit. Ze gaat de groei van onkruid tegen en houdt de grond vochtig.

SYMBOLIEK CONVALLARIA

Ze staat symbool voor absolute zuiverheid, prilheid, oprechtheid, discretie, zuiverheid, nederigheid, maagdelijke reinheid, onschuldige zoetheid, en (terugkerend) geluk. Vanwege dit laatste is het een mooi gebaar om een bosje te schenken aan een dierbare. Het gebruik is dit op 1 mei te doen. In Frankrijk geven kinderen op 1 mei nog steeds vaak lelietjes-der-dalen (in het Frans muguet) aan hun moeder of oma.

Het schijnt dat het gebruik teruggaat tot 1561, waarin Charles IX de lelietjes-van-dalen ontvangt als 'porte-bonheur'. Hij besluit daarop om voortaan elk jaar meiklokjes aan te bieden aan de dames van het hof.

Vanaf het begin van de twintigste eeuw wordt het gebruik gekoppeld aan de eerste mei, dag van de arbeid (ingesteld op 1889). Zoals men elkaar hier met Valentijnsdag een bloempje schenkt, zo geeft men in Frankrijk vrienden en bekenden op 1 mei een tuiltje van de muguets. Op het fête des muguets of la journee du muguet is dit een bloemrijk middel om de vriendschapsbanden aan te halen. Door dit algemene gebruik trekken hele gezinnen naar buiten om de bloempjes te plukken, weg te geven of te verkopen

Een andere traditie is die van het 'Bal des muguets': jongeren organiseerden bals, waar de ouders niet mochten komen. De meisjes waren in het wit gekleed, de jongemannen droegen een meiklokje op hun kostuum. Daarom wordt het meiklokje ook wel met 'rencontres amoureuses' geassocieerd.

Een oud Germaans gebruik is de Convallaria in een vreugdevuur gooien. Dit werd gedaan om Ostara, de godin van de aanstaande lente en het opkomende licht te eren. Het was een teken van respect en om te laten zien dat ze in haar goddelijke waardigheid geloofden. Een ander verhaal is dat ze is ontstaan uit de tranen van Maria, nadat ze het graf van haar zoon bezocht had. Convallaria majalis is het symbool van de artsen. Copernicus wordt in 1541 met een meiklokje in zijn hand afgebeeld op een houtsnede. Ook andere afbeeldingen van artsen uit de 16de eeuw laten meibloempjes zien.

Er is een sage van hoe de Convallaria in het bos terechtkwam.
Toen God de bloemen gemaakt had, vroeg hij aan iedereen waar ze wilden wonen. Toen ze dit vertelden, droeg een engel hen naar de gewenste plaats. Zo kwamen de bloemen terecht in de bergen, in dalen en op weiden. Echter, in het bos wilden ze niet staan omdat daar weinig zonlicht was. Toen Mei op aarde kwam en de velden en weiden in bloei zette, werd het bos zo verdrietig dat zelfs de vogels hem verlieten en wegvlogen naar de velden en weiden. Het bos begon te huilen en zijn tranen vielen op de bloemen in het veld. ‘’Ach’’, riep hij hun toe, ‘’waarom komen jullie niet bij mij? Als jullie heerlijke geuren het bos doordrenken, komen de vogels weer terug’’. Het lelietje der dalen, dat toen midden op het veld bloeide, hoorde dit geklaag en medelijdend sprak ze tot de bloemen die om haar heen stonden: "Zouden wij niet naar het bos gaan? Ik geloof niet dat het daar zo erg is als we denken. We hebben daar natuurlijk geen vrije lucht en geen warme zon, maar zijn klagen maakt mijn hart week. Wie gaat er mee naar het bos?” Zo sprak het lelietje der dalen en trok tegelijk haar benen, de een na de ander, uit de aarde om naar het bos te wandelen. Het grootste deel van haar zusters volgde haar. Het bos nam ze dankbaar op en ook de vogels kwamen terug. De bomen en struiken bedekten de planten lieflijk zodat de mensen ze niet konden vinden en plukken. Wie lelie der dalen zoekt moet goede ogen hebben, want het bos wil de bloempjes niet laten gaan en heeft ze daarom goed verborgen.

CONVALLARIA KOPEN

Koop in de herfst stevige, onbeschadigde wortelstokken met tenminste 1 gezonde knoop, daaruit groeit de plant. Koop nooit zachte, uitgedroogde of verschrompelde wortelstokken. Meer kooptips.

CONVALLARIA PLANTEN

Plant haar in september/oktober in voedzame, goed waterdoorlatende niet te droge grond in de halfschaduw tot schaduw. Een zonniger plek is ook goed, maar laat haar dan niet uitdrogen. Leg de kleine rhyzomen goed horizontaal in de grond met de neus naar boven en bedek met 2 cm aarde. Uitgebloeide plantjes in pot kunnen na de bloei (mei) worden gedeeld en opnieuw geplant. Geef na het planten flink water. De bloei laat vaak 2 tot 3 jaar op zich wachten.

Plant haar liever niet onder bomen met ondiepe wortelstelsels, ze concurreren met elkaar om water en voedsel. Meer planttips.

VERZORGING CONVALLARIA

Ze heeft weinig onderhoud nodig. Geef tijdens de groei eenmaal per week water en laat haar in de zomer niet uitdrogen. Meer verzorgingstips. 

VERMEERDEREN CONVALLARIA

De plant vermenigvuldigt zich voornamelijk door de horizontaal lopende wortelstok waaruit de nieuwe planten komen. Deze bloeien pas na 3-4 jaar. Graaf in het voorjaar een grote plant op, deel de wortelstokken en ontsmet de snijvlakken met houtskoolpoeder. Plant weer in de tuin. Meer vermeerderingstips.

GEBRUIK CONVALLARIA

Op de Swabische alpen gaan de mensen op de ochtend van Hemelvaart voor zonsopgang naar het bos om het bloemetje te plukken. Door de dauw van deze plant op je gezicht te smeren, krijg je een vlekkeloze huid en gezonde ogen.

Het zou geluk brengen als je deze lieflijke en zoete bloemen bij je draagt.

Een synthetisch geproduceerde variant van de geur wordt gebruikt in parfums. De geur zelf laat zich niet ‘vangen’ in olie, waardoor er geen parfum gedestilleerd kan worden. Edmond Roudnitska, gezien als de grootste neus van de 20ste eeuw en schepper van Diorissimo – voor velen het absolute lelietje-van-dalen-parfum – beschouwde Muguet du Bonheur als het mooiste lelietje-van-parfum ooit gecreëerd. Andere geuren met lelietje van dalen: Dior – Les Créations de Monsieur Dior – Diorissimo, Guerlain Muguet. De geur van lelietjes-van-dalen is fris, schoon, groen, zoet en zacht bloemig, lijkend op jasmijn zonder het zware en overweldigende van die bloem.
Parfums met lelietje-van-dalen zijn er pas sinds begin 20e eeuw, doordat men van deze tere bloemetjes zelf geen geurstoffen kan onttrekken. Pas sinds de komst van de synthetische ingrediënten, waaronder hydroxycitronellal of Lyral, kan een parfumeur de geliefde en herkenbare geur van deze bloemetjes nabootsen door een combinatie van natuurlijke en synthetische stoffen. Deze akkoorden komen verrassend goed in de buurt van de lelietjes van dalen in de natuur.

In Frans heet ze muguet, afgeleid van het oud-Franse musquet dat weer afstamt van het Latijnse muscatus: muskusgeur.

CONVALLARIA ALS MODEL VOOR DE DICHTER

Shakespeare schrijft naar zijn hangende vorm;

"Shipwreck'd upon a kingdom where no pity
No friends, no hope, no kindred weep for me
Almost no grave allowed me! like the lily
That once was mistress of the field and floorished
I'll hang my head and perish".

GENEESKUNDE CONVALLARIA

De bloemen en wortels worden door de farmaceutische industrie gebruikt om de hartwerking te beïnvloeden. Als je de steel doorsnijdt, loopt er vocht uit de stengels. Deze druppels werden toegepast als een middel tegen vallende ziekte en beroertes. Alle delen zijn giftig omdat ze saponinen bevatten, vooral de besjes. Verwarring is mogelijk met daslook dat eetbaar is. Symptomen na inname zijn braken, diarree en buikpijn.

Zo was het gebruik vroeger:
Tegen flauwte, hartkloppingen, beroerdheid, draaiingen van het hoofd, vallende ziekte en andere koude gebreken van de hersens. Laat hiertegen van het afkooksel van de bloemen drinken. Tegen jicht, tegen slecht zien, om de zinnen aan te scherpen. De gedroogde en gewreven bloemen verwekken sterk niezen en vormen een bestanddeel van snuiftabak. Bij de Kelten werd ze gebruikt om rust en kennis te brengen tijdens rituelen.

Allesoverbloembollen kan geen enkele verantwoordelijkheid nemen voor eventuele nadelige effecten van het gebruik van planten. Vraag altijd advies aan een professional voordat je een plant medicinaal gebruikt.

CONVALLARIA OP DE CATWALK IN HET TUINPALET

Ze combineert mooi in de tuin met schoenlappersplant, schuimbloem, Anemone ranunculoides, Arum italicum, Smilacina racemosa, Polygonatum multiflorum, Campanula latifloia en Galantus nivalis. Ook staat het ontluikende frisgroene blad prachtig bij de bloemen van de gele anemoon.

BLOEMSIERKUNST CONVALLARIA

Ze wordt gebruikt in bruidsboeketten naar het volksgeloof dat ze geluk brengt in de liefde. Ook de Duchess of Cambridge had deze bloemen in haar bruidsboeket. Geliefden dragen het bloempje als corsage of in het knoopsgat. Ze kan tot een week in een vaas blijven en is een ‘natuurlijke luchtverfrisser’.

  • Gebruik altijd schone vazen. Doe hierin koud leidingwater, dat wordt vermengd met de juiste dosering snijbloemenvoeding voor een langere houdbaarheid.
  • Vuil water met daarin veel bacteriën is slecht voor alle bloemen. Het is dan ook aan te raden de bloemen om de drie of vier dagen schoon water te geven met snijbloemenvoeding. Een klein beetje bleekwater in het water helpt bacteriegroei te beheersen en het water helder te houden.
  • Twee eetlepels suiker, 1 theelepel baking soda, appelazijn of een cent in de vaas houden de bloemen langer vers.
  • Snij ca. 2 cm van de steel schuin af, vlak voordat je de bloemen in de vaas plaatst. Doe dit met een scherp mes. Verwijder altijd overtollig blad.
  • Zet ze op een koele plek. In een warme kamer of in de zon bloeien ze sneller uit.
  • Zet ze niet in de buurt van de fruitschaal. Fruit geeft van nature ethyleengas af waardoor de bloemen sneller verouderen.

CULTIVARS CONVALLARIA 

Cultivars met een * zijn te koop in Nederland.

Convallaria majalis

Convallaria majalis*: (betekent: in mei, de bloei) wordt ook wel Lelietje der Dalen of meilelie genoemd. Ze heeft zoet geurende witte klokvormige bloemen. Ze is een makkelijke bodembedekker voor in de halfschaduw of schaduw en winterhard. Majalis betekent ‘van de maand mei’ in het Latijn, in het Fries wordt ze Maaieklokje genoemd. In Nederland groeit ze in het wild in bossen, het duingebied en op buitenplaatsen. Kijk in de verspreidingsatlas waar ze in het wild voorkomt. Ze is een echte stinzenplant. Tegenwoordig zijn er gekweekte cultivars beschikbaar o.a. ‘Rosea’, roze bloemen, ‘Prolificans’, halfdubbele bloemen, ‘Albostriata’, groen blad met witte strepen, ‘Flore Pleno’, dubbele bloemen.

Convallaria keiskei Picture bastus917 CC BY-SA 2.0

Convallaria keiskei: ze komt uit Japan waar ze groeit in de bergen in de bossen. Ze is een bodembedekker, maar wordt ook gebruikt als snijbloem. Ze heeft brede groene bladeren en gebogen stengels met witte bloemen, gevolgd door oranje bessen. Ze bloeit in april – mei, wordt 30 cm hoog en is winterhard. De bloemetjes worden door bijen bestoven.

Convallaria pseudomajalis Picture Jason Hollinger CC BY 2.0

Convallaria pseudomajalis: komt voor in Noord-Amerika waar ze American Lily of the Valley of Appalachian Lily of the Valley wordt genoemd. Ze groeit in rotsachtige bergbossen vooral onder de rode eik op een hoogte van 1000-1500 m. Ze is inheems in de Zuid-Appalachen. De zoet geurige, klokvormige bloemen zijn meestal ivoorwit, soms getint met roze, waarna roodachtig fruit verschijnt.  Ze is winterhard, heeft niet meer dan 2 uur zon per dag nodig en bloeit van april – juni.