Scadoxus – Poederkwast – Zomerbloeiend- Allesoverbloembollen.nl

NAAM EN HERKOMST SCADOXUS

Ze omvat 10 erkende soorten die oorspronkelijk uit Afrika en het Arabisch schiereiland komen. Scadoxus betekent in het Grieks sca: obscuur en doxus: glorieus. Ze is nauw verwant aan de Haemanthus en werd vroeger zo genoemd, maar op basis van het aantal chromosomen is de Scadoxus nu een apart geslacht. De scheiding van dit geslacht uit Haemanthus werd gedaan door Constantine Samuel Rafinesque in 1838, toen hij Haemanthus multiflorus naar Scadoxus multiflorus verplaatste. De scheiding van de 2 geslachten werd door velen genegeerd tot in 1976, toen Scadoxus op basis van morfologische kenmerken en het verspreidingsgebied weer gescheiden werd van Haemanthus door Ib Friis en Inger Nordal. Het verschil is dat soorten Scadoxus niet allemaal bollen (opgebouwd uit rokken) vormen en achttien chromosomen hebben. De wortelstok is langwerpig met een bolvormig deel erboven. Haemanthus vormt echte bollen opgebouwd uit schubben en heeft zestien chromosomen. Een ander onderscheid is dat Haemanthus-soorten afkomstig zijn uit Zuid-Afrika en een deel van Namibië, terwijl de meeste soorten Scadoxus worden aangetroffen in tropisch- en subtropisch Afrika en het Arabisch schiereiland. Bovendien zijn de bladeren van Scadoxus dunner en hebben een duidelijke steel (bladsteel) die hol is; die van Haemanthus zijn dikker, zonder een bladsteel. Ze trekt vlinders en honingbijen aan en wordt door hen bestoven.

KLEUREN EN VORMEN SCADOXUS

De grote, dikke bol van de Scadoxus groeit dicht onder de aarde. De bolvormige bloeiwijze bestaat uit vele rode bloemen met lang uitstekende meeldraden. Hierdoor ontstaat de vergelijking met een poederkwast. Voordat de bladeren volledig ontwikkeld zijn, bloeien ze al. Als de bloem bevrucht raakt komen er groene bessen op de plant die als ze rijp zijn rood verkleuren. Tijdens het afsterven van het gewas drukt een nieuwe bloem zich door het oude gewas heen.

SYMBOLIEK SCADOXUS

Scadoxus betekent ‘verborgen pracht’ of ‘schoonheid’, multiflorus betekent ‘veelbloemig’.

SCADOXUS KOPEN

Koop vanaf februari stevige, gezonde, grote bloembollen die gelijkmatig van vorm zijn. Koop nooit bloembollen die zacht of doorweekt zijn, blauwe of groene schimmel hebben, er bedorven uitzien of uitgedroogd zijn of al uitlopers hebben. Deze zijn waarschijnlijk ondeskundig of te lang bewaard. Koop ook geen beschadigde bloembollen want deze zijn gevoelig voor schimmels. Grote bloembollen geven stevige lange stengels en grotere en/of meer bloemen. Meer kooptips.

SCADOXUS PLANTEN

Plant de bollen vanaf half april op een schaduwrijke plek in losse humusrijke goed doorlatende grond. Plant de nek van de bol gelijk of net boven de grond. Pas ervoor op dat de wortels niet breken, verspreid ze rondom de bol, op de bodem van het plantgat. Na het planten direct water geven. Deze bollen doen het ook prima in een pot achter het raam. Meer planttips.

VERZORGING SCADOXUS

Geef de plant tot juli regelmatig water met iedere maand wat mest. Als de bladeren geel beginnen te worden, gaat de plant in rust. Ze is niet winterhard dus zodra alle bladeren zijn verdroogd, de bol uit de grond halen en in potgrond bewaren zodat de bol niet uit kan drogen. De potten ook op een koele vorstvrije plaats zetten. In het voorjaar kan de pot weer naar buiten of de bol de grond in. Iedere 4 tot 6 jaar verpotten. Let in de zomer op de amaryllis-rups. Deze nachtvlinder legt zijn eieren op de onderkant van de bladeren en de rupsen boren zich een weg in het bladweefsel. Ze is ook gevoelig voor schimmelinfectie-achtige ziekten. Meer verzorgingstips.

VERMEERDERING SCADOXUS

De zaadjes kan men in de lente laten kiemen, maar ook kan de plant in de lente of zomer gescheurd worden. De bollen maken snel klisters of bijbollen aan die weer geplant kunnen worden. De plant houdt er niet van om verplant te worden en het kan daarna een paar jaar duren voordat ze weer bloeit. Het zaad moet worden gezaaid zodra het rijp is. Dit betekent niet noodzakelijkerwijs dat de bessen moeten worden verwijderd zodra ze rood worden. Als ze niet worden bedreigd door vogels of nieuwsgierige kinderen, kunnen ze worden achtergelaten zonder het zaad te beschadigen totdat ze er wat gerimpeld uitzien, wat rond het vroege voorjaar zou moeten gebeuren. Maak het vruchtvlees schoon, voorzichtig, want het zaad eronder is zacht en vlezig. Het beste is om het weg te wrijven of af te pellen. Gebruik een goed gedraineerde, lichte potgrond, druk het zaad voorzichtig in de aarde, dek het niet af maar laat de toppen net zichtbaar of gelijk op het grondoppervlak. Hou vochtig maar niet drassig. Bloemen kunnen vanaf het derde seizoen worden verwacht. Meer verwilderingstips.

GEBRUIK SCADOXUS

Scadoxus cinnabarinus en Scadoxus multiflorus zijn traditionele bestanddelen van pijl- en visvergiften en mogen niet worden gegeten of aan vee worden gegeven. Het is algemeen bekend dat een aantal soorten giftig is, ze bevatten alkaloïden. Die zijn gevaarlijk voor dieren en kunnen leiden tot de dood. Van twee soorten, Scadoxus multiflorus en Scadoxus cinnabarinus is bekend dat ze worden gebruikt in Kameroen, Gabon, Angola en de Centraal-Afrikaanse Republiek in combinatie met een aantal andere planten, als een pijlgif. In Guinee en Noord-Nigeria worden de bollen gebruikt om een visgif te maken. De bol wordt ook gebruikt voor de behandeling van waterzucht, schurft en slecht genezende wonden. In Zuid-Afrika wordt Scadoxus puniceus gebruikt om hoest en gastro-intestinale problemen te behandelen en wordt gebruikt in een geneesmiddel dat tijdens de zwangerschap wordt genomen om een veilige bevalling te waarborgen. Scadoxus multiflorus subsp. katharinae wordt gebruikt om de liefde te charmeren, die mannen nemen als een zuiverend medicijn voordat ze hun geliefde gaan ontmoeten, in de overtuiging dat het medicijn hen aantrekkelijker maakt. Wees gewaarschuwd dat deze alkaloïden zeer giftig zijn en hun willekeurig gebruik potentieel dodelijk is.

BLOEMSIERKUNST SCADOXUS

Geniet langer van de bloemen met met deze tips:

Gebruik altijd schone vazen. Doe hierin koud leidingwater, dat wordt vermengd met de juiste dosering snijbloemenvoeding voor een langere houdbaarheid.
Vuil water met daarin veel bacteriën is slecht voor alle bloemen. Het is dan ook aan te raden de bloemen om de drie of vier dagen schoon water te geven met snijbloemenvoeding. Een klein beetje bleekwater in het water helpt bacteriegroei te beheersen en het water helder te houden.
Twee eetlepels suiker, 1 theelepel baking soda, appelazijn of een cent in de vaas houden de bloemen langer vers.
Snij ca. 2 cm van de steel schuin af, vlak voordat je de bloemen in de vaas plaatst. Doe dit met een scherp mes. Verwijder altijd overtollig blad.
Zet ze op een koele plek. In een warme kamer of in de zon bloeien ze sneller uit.
Zet ze niet in de buurt van de fruitschaal. Fruit geeft van nature ethyleengas af waardoor de bloemen sneller verouderen.

CULTIVARS SCADOXUS

Soorten met een * zijn te koop in Nederland.

Scadoxus membranaceus: ook wel dwergpenseel, seeroogblom (Afr.) of idumbi (Zul.) genoemd, is een volledig groenblijvende soort die voorkomt in de kustbossen van de Oostkaap en KwaZulu-Natal. Ze groeit daar in gedeeltelijk tot diepe schaduw tussen rotsen, langs rivieroevers en de duinen. Het is een variabele plant voor wat betreft de bloeiwijze en de bladgrootte en is gemakkelijk te onderscheiden van de andere soorten doordat de bladeren niet groeien vanuit de valse stengel (pseudostem) maar rechtstreeks vanuit de wortelstok. Ze wordt tussen de 15 en 40 cm hoog, bloeit in Afrika in de herfst en de bladstengels zijn gemarkeerd met bruin paarse vlekken. De bloemen worden ingesloten door vier gekrulde groenbruine schutbladeren. Ze heeft spiraalvormige bladeren en opvallende rode bloemhoofdjes die lijken op een kwast, omgeven door schutbladeren zodat ze op een grote bloem lijkt. De steel wordt 8 tot 15 cm lang en het lancetvormige blad 10 tot 15 cm. De bloemen dragen felrode bessen.

Scadoxus multiflorus: is een bladverliezende soort die voorkomt in een groot gebied in Zuid-Afrika, met uitzondering van de zeer droogste regio’s. Ze groeit in laagland, bergbossen, bosranden, open grasland en in de schaduw van bomen aan rivieroevers. Scadoxus multiflorus werd oorspronkelijk beschreven door de Engelse botanicus Thomas Martyn in 1795 als Haemanthus multiflorus. De naam ‘multiflorus’ betekent meerbloemig in het Latijn. Ze heeft meerdere open bloemen en het schutblad klapt helemaal open. Er zijn drie ondersoorten:
Scadoxus multiflorus spp. katharinae: wordt ook wel vuurballelie, bloedblom, gifwortel (Afr.); inkupulwane (isiXhosa); idunjana, ubukhoswane (isiZulu) genoemd. Ze is vernoemd naar Katharine Saunders een Engelse botanische kunstenares die in 1850 in Natal arriveerde. Ze groeit in de kust- en moerasbossen in de Oostkaap. De valse stengel (pseudostem) is groen gemarkeerd met donkerpaarse vlekken. De bladeren kunnen tot 70 cm hoog worden met een spreiding van max. 110 cm. Het bloemhoofd is een bolvormig bloemscherm bestaande uit maximaal 200 bloemen die vrij is van bladeren en aan het einde van de stengel groeit. Iedere plant produceert één bloemhoofd per seizoen. Een bloemhoofd kan een diameter van 25 cm. De bloem is roze-oranjerood met uitstekende meeldraden met felgele helmknoppen. Ze is de meest voorkomende en makkelijk te kweken Scadoxus. Ze vermeerdert snel met wortelstokken die zich gemakkelijk van de moederbol scheiden. Ze is vorstgevoelig en wordt niet aanbevolen voor teelt in de grond in gebieden met een minimumtemperatuur van -1 tot 4 ºC.
Scadoxus multiflorus ssp. multiflorus: is een kleine bladverliezende soort die zonder bladeren groeit in de droge tot zeer droge Savannah-gebieden in de zon en altijd solitair. De hoogte van de plant is variabel.
Scadoxus multiflorus ssp. longitubus: komt oorspronkelijk uit de bossen van West tropisch Afrika en heeft rode bloemen. Ze wordt tot 65 cm hoog.

Scadoxus nutans: is inheems in Zuid-West-Ethiopië, ze groeit daar in de bergregenwouden op 1000-2000 meter hoog, waar de temperatuur het hele jaar zacht is. Door ontbossing is ze zeer zeldzaam in het wild. De bloemtrossen hangen en lijken op een scheerkwast. Een bloemtros bevat ongeveer 20 tot 30 bloemen in oranjerood. Zodra de bessen zijn gevormd staat ze rechtop. Het blad is aantrekkelijk en lijkt op een kleine bananenplant. Ze geeft de voorkeur aan gefilterd zonlicht en schaduw. Op de juiste plek heeft ze de neiging veel ondergrondse scheuten te produceren, ze groeit snel.

Scadoxus pole-evansii: is endemisch in de Pungwe-kloof, het Nyanga-district en in het oosten van Zimbabwe, waar ze groeit in vochtige groenblijvende bossen. Ze kan tot 130 cm hoog worden en de bloemen worden vlak voor of gelijktijdig met de nieuwe bladeren geproduceerd. In haar natuurlijke omgeving bloeit ze in het regenseizoen, midden februari. De opzichtige bloemschermen kunnen 50 tot 70 donkere zalmkleurige tot rode bloemen hebben, die tot 4 cm in diameter zijn. De bloemen worden gevolgd door grote rode bessen die door Somango-apen worden verspreid. Ze is een langzame groeier maar zeer mooi. De zaden ontkiemen op een vreemde manier, voordat ze de grond ingaan, produceren ze een bol. Deze bol kan al dan niet wortels produceren en blijft 4 maanden inactief voordat de bladeren ontkiemen. Plant ofwel zaden of jonge bollen meteen en houd het medium vochtig tot de bladeren verschijnen.

Scadoxus puniceus: ook bekend als penseel lelie, Rooikwas (Afr), isisphompho, umgola (Z) wordt gevonden langs de kust en in riviervalleien en subtropisch struikgewas van de zuidelijke tot zuidoostelijke Kaap tot tropisch Afrika. De bloeiwijze kan tot 15 cm breed worden en bestaat uit veel kleinere scharlakenrode bloemen met felgele helmknoppen die niet helemaal open gaan. De schutbladeren zijn groot en donkerpaars van kleur. Ze kan 50-60 cm hoog worden. Honingzuigers (vogels) voeden zich met de nectar. Ze heeft 6-8 bladeren met golvende randen die glanzend groen zijn en 30-40 cm lang worden. De grote ondergrondse bollen kunnen maximaal 10 cm breed zijn en hebben een korte dikke stengel aan de basis van waaruit tal van vlezige wortels ontstaan. De vruchten zijn vlezige, ronde, glanzende rode bessen met een diameter van ± 1 cm, gevuld met enkele, zachte, parelachtige zaden. De rijpe bessen worden gegeten door vogels en apen. Punicues betekent karmozijnrood, scharlaken of paars. Ze wordt sinds het begin van de 18e eeuw geteeld in Nederland. De variëteit ‘Alba’ is een zeldzame witte soort, ‘Magnificus’ en ‘Natalensis’ bloeien oranje met gele helmknoppen.

Meer soorten: S. longifolius.

Hybriden*:
Scadoxus ‘In Rainbows’: een kruising tussen S. membranaceus × S. multiflorus ssp. katharinae. Het duurde ongeveer 10 jaar voordat deze hybride in 2011 voor het eerst bloeide. De valse stengel (pseudostem) wordt ongeveer 9 cm en de bladeren tussen de 19 en 9 cm. Ze bloeit in zalmroze met feloranje helmknoppen. In 2011 werd ze door de Koninklijke Algemeene Vereeniging voor Bloembollencultuur (KAVB) geregistreerd.

Scadoxus ‘King Albert’: is een kruising tussen S. multiflorus subsp. katherinae en S. puniceus. Ze werd geteeld door Johannes Nicolai in Coswig-Dresden in Duitsland en bloeide voor de eerste keer in 1899.