Tulp - bloembol voorjaarsbloeiend - Allesoverbloembollen.nl

NAAM EN HERKOMST TULP

De meest beroemde bloembol is zonder twijfel de tulp. De tulp die hier besproken wordt, is de geteelde tulp die afstamt van de botanische tulp. Ruim 400 jaar geleden is de tulp in Nederland geïntroduceerd. De eerste zending tulpen kwam aan in Antwerpen in 1562 vanuit Constantinopel (nu Istanbul). Oorspronkelijk komt de botanische tulp uit de bergketens van de Himalaya en is ze via Turkije in Nederland terechtgekomen. De naam is afgeleid van de Perzische dulband of turban, die verwijst naar de vorm van de bloem. In het Perzisch betekent ‘dil’ hart en ‘band’ stamt af van bastan is binden, zodat de betekenis hartverwarmend is. In Hongarije is de tulp al eeuwenlang de nationale bloem. Beluister een podcast van de Hortus Amsterdam over waar de tulp nu eigenlijk vandaan komt. Het geslacht tulp is onderverdeeld in twee sub geslachten: Eriostemones en Leiostemones. Eriostemones heeft een stengel met één bloem, Leiostemones heeft een stengel met meerdere bloemen, bijvoorbeeld de botanische tulp Tulipa turkestanica.

Momenteel zijn er zeker 8000 geregistreerde tulpen, waarvan van slechts 23 cultivars een oppervlakte van meer dan 100 ha wordt geteeld. Ze zijn in verschillende groepen ingedeeld. Deze indeling is ontstaan toen, vooral Nederlandse, kwekers in de loop van de eeuwen verschillende verschijningsvormen op de markt brachten. Die vormen zijn ondergebracht in een classificatiesysteem van 15 groepen, waarbij vorm, afkomst en bloeitijd bepalend zijn (vrijwel alle variëteiten zijn van Nederlandse oorsprong).

1. Enkele vroege tulpen (begin april, grote, tot 40 cm, ronde bloem).
2. Dubbele vroege tulpen (iets later, iets kortere stelen, dubbele bloembladen).
3. Triumph tulpen (half april, stevige stelen, 40-50 cm, grote bloemen in diverse vormen).
4. Darwin Hybride tulpen (vanaf half april, tot 60 cm, klassieke knop, uitwaaierende bloei).
5. Enkel late tulpen (mei, tot 60 cm, ruime verscheidenheid, kleine ronde bloem).
6. Leliebloemige tulpen (mei, 50-60 cm, ranke in punt uitlopende bloem).
7. Gefranjerde tulpen/orchideetulpen (eind april, ver in mei, 40-60 cm, gekarteld bloemblad).
8. Viridiflora tulpen/bizarre tulpen (mei, lange bloei, 20 – 50 cm, groene knop, bijkleurende bloei).
9. Rembrandt tulpen (gebroken tulpen, door virus veroorzaakte afwijkende groei).
10. Parkiettulpen (mei, 40-60 cm, diep ingesneden enkele gedraaide of gekrulde bloembladen).
11. Dubbele late tulpen/pioenbloemige tulpen (mei, hoger en boller dan groep 2).
12. Kaufmanniana hybriden tulpen/waterlelietulpen (maart, 10-25 cm, bloemen openen zich bij helder licht).
13. Fosteriana hybriden tulpen (eind maart, 25-40 cm, grote bloemen, breed grijsgroen blad).
14. Greigii hybriden tulpen (vroeg in april, 20 – 30 cm, relatief grote bloemen).
15. Botanische tulpen (gevarieerde diversiteit wilde tulpen of directe afstammelingen daarvan).

De KAVB (Koninklijke Vereeniging voor Bloembollencultuur) werkt aan een nieuwe groepsindeling waarover in de sector nog overleg plaatsvindt. Op basis van bloeiperiode, vormen en eigenschappen ziet deze indeling er als volgt uit:

Enkele vroege groep
Dubbele vroege groep
Enkele midden groep
Dubbele midden groep
Enkele late groep
Dubbele late groep
Parkiet groep*, vroeg/midden/laat (omvat enkel en dubbel)
Leliebloemige groep*, vroeg/midden/laat (omvat enkel en dubbel)
Gefranjerde enkele groep*, vroeg/midden/laat
Gefranjerde dubbele groep*, vroeg/midden/laat
Viridiflora groep*, vroeg/midden/laat (omvat enkel en dubbel)
Coronet groep* (omvat enkel en dubbel)
Kaufmanniana groep
Fosteriana groep
Greigii groep
Diversen (species) groep
Rembrandt groep

*=voor deze groepen geldt dat ze als toevoeging vroeg, midden of laat krijgen

KLEUREN EN VORMEN TULPEN

Tulpen bloeien in zeer veel kleuren, van zuiver wit, naar klassiek vuurrood tot dieppaars, bijna zwart of meerkleurig. Alleen blauw ontbreekt. Een beroemde tulp is ‘Queen of Night’ die heel donkerpaars/bijna zwart is. Al eeuwen wordt geprobeerd een zwart tulp te veredelen, maar tot op heden is dat nog niet gelukt. Hier is zelfs een Nederlandse TV serie over gemaakt: ‘De Zwarte Tulp’. Ook de vormen van de tulp zijn verschillend: naast een enkele of een dubbele rij bloemblaadjes, zijn er ook tulpen met gekartelde bloemblaadjes. Ze heeft brede lancetvormige groene stengelomvattende bladeren. De bladeren van Greigii tulpen hebben rode strepen of vlekken.

Zodra de tulp begint te bloeien, wordt al een nieuwe tulp voor het volgende jaar gevormd. Eerst de bladeren en in juli/augustus de bloem. Daarna worden de bloemblaadjes, de meeldraden en als laatste de stamper met haar vruchtbeginsel aangelegd. In september is de tulp klaar. De foto’s hieronder tonen hoe een tulp er van binnen uitziet in november.

Links: hier is ook de bloem afgepeld, de kleine blaadjes zijn de bloemblaadjes. Ook zijn er drie meeldraden afgehaald. Op de spruit staan de overige drie meeldraden met in het midden de stamper, het vruchtbeginsel van de bloem.

Rechts: de opgezwollen wortelkrans van de tulp. Hier zitten allemaal kleine knobbeltjes op de wortelkrans. Ieder knobbeltje groeit meteen uit tot een worteltje zodra ze vochtige grond voelt. De wortels groeien voor de winter al uit want deze zijn hard nodig om de tulp in het voorjaar, als de tulp gaat groeien, van water te voorzien.

SYMBOLIEK TULPEN

De tulp is het symbool van grootheid, pracht, leven en vruchtbaarheid. Voor de Turken is ze het symbool van leven en vruchtbaarheid. Als je in de zestiende eeuw iemand een tulp gaf, dan gaf je rijkdom. Destijds was de tulp heel populair en ontstond er een speculatieve handel in tulpenbollen. Voor de prijs van één tulpenbol kon een heel grachtenpand in Amsterdam worden gekocht. Lees HIER meer over tulpomanie.
Schrijfster Anna Pavord wijdt in 1999 een dik boekwerk (De TULP, uitgeverij Anthos) aan de tulp, getriggerd door de bloem die in zoveel eeuwen, in zoveel landen zoveel levens beheerste. Nu zijn op de tulp gefocuste schilderwerken van de grote meesters kapitalen waard, hoewel zij in de 17e eeuw slechts bedoeld waren als goedkope vervanging van de onbetaalbare tulp.
Met het geven van tulpen, geef je ook een boodschap: rode tulpen symboliseren een liefdesverklaring, bonte tulpen symboliseren prachtige ogen en elegantie, gele tulpen symboliseren afwijzing van liefde maar ook vrolijkheid, paarse tulpen ‘koninklijk’, witte tulpen vergeving en met zwarte tulpen zeg je: ‘Ik hou zoveel van je dat ik alles voor je wil opofferen.’

In de heraldiek betekent ze voorzorg, bekoorlijkheid en waarheid, omdat ze bloeit in de zeven hoofdkleuren van de regenboog. De Perzische dichter Rumi (1207-1273) omschrijft de tulp als ‘de allerdroevigste glimlach’. De tulp is ook het wapenbeeld van de Turkse sultan uit de tijd van het huis Osman.

In het vroege voorjaar zijn er al potjes met tulpen te koop voor in huis. Daarmee haal je de lente al vroeg in huis. Het zijn speciaal geprepareerde bollen. Ze hebben in een koude cel gestaan waardoor ze denken dat het winter is geweest. Geef ze regelmatig water, maar niet op de bol. Plant ze in de tuin zodra ze is uitgebloeid. Je kunt dan in het nieuwe jaar van haar genieten in de tuin.

TULPEN PLANTEN

Plant de tulpen tussen september en december voor de eerste nachtvorst op een plek in de zon tot lichte schaduw in waterdoorlatende zand- en leemhoudende grond. Plant de bollen niet als de bodemtemperatuur hoger is dan 10-12 °C is. Dan kan er zuur ontstaan en dat is niet goed voor de bloei. Ze heeft een hekel aan natte voeten. Is de grond na het planten erg droog, geef dan wat water. Bescherm de bollen met een afdeklaag van bladeren of compost. Ze kan ook prima in een pot geplant worden. Zorg voor een goede afwatering. Geef na het planten water en dek de pot in de winter af. Plant om tulpenziekte te voorkomen, tulpen niet te vaak op dezelfde plaats. Tulpen voor meerjarengroei plant je dieper: 12-15 cm. De bol maakt dan minder broedbollen aan waardoor er meer energie gaat naar de bestaande bol. Meer planttips.

VERZORGING TULPEN

Geef de planten zodra de eerste uitlopers verschijnen wat vloeibare mest. Knijp na de bloei de uitgebloeide bloemen af of haal de hele stengel weg, zodat alle voeding naar de bol gaat. Laat de bladeren staan tot ze volledig zijn verdord. Bij tulpen voor meerjarenbloei alleen de bloemen verwijderen. Blad en stengel laten staan tot ze helemaal verdord zijn. De bol haalt hier veel voedingsstoffen uit. Als de bladeren verdroogd zijn, kunnen de bollen opgegraven worden. Leg ze in de zon te drogen. Als ze droog zijn, pel de oude resten weg en scheidt de bol van de nieuwgevormde bolletjes. Bewaar de grote nieuwe bol op een droge, koele en donkere plaats en plant in het najaar. Geef bollen die in de grond blijven, nog een keer vloeibare mest als de bladeren dor zijn. Haal een zieke tulp direct uit je tuin om besmetting van de andere tulpen te voorkomen. Gooi deze tulp niet op je composthoop, maar in de gft-bak. Tulpen die geplant zijn voor meerjarenbloei. Meer verzorgingstips.

VERMEERDERING TULPEN

De tulp is een eenjarige bloeier en zal zich niet sterk uitbreiden ook al maakt de bol aan het einde van het groeiseizoen een aantal broedbollen aan. De grootste hiervan zullen zelf gaan bloeien. De kleine bolletjes bloeien niet, maar geven alleen blad. Voor vermeerdering via zaad is veel geduld nodig. Als er zaad geoogst kan worden, duurt het 7 tot 10 jaar voordat een zaailing gaat bloeien. In 1581 beschreef Lobelius, lijfarts van Willem van Oranje voor een aantal jaar, in zijn Kruydtboeck al een handleiding voor het uit zaad opkweken van tulpen. Er zijn enkele tulpenbollen die wel meerjarig zijn, echter alleen als de condities in de tuin de juiste zijn: hele koude winters en hete droge zomers. Enkele soorten geschikt voor meerjarenbloei zijn: ‘Ballade’, ‘Don Quichotte’, ‘Flaming Purissima’, ‘Maureen’, ‘Negrita’, ‘Recreado’, ‘Spring Green’ en ‘Rococo’. De veredelaars Dümmen Orange en IribovSBW hebben een nieuwe, snellere methode ontwikkeld om tulpenbollen te vermeerderen. De huidige vermeerderingsfactor is gemiddeld 3 per teeltseizoen. Met de nieuwe weefselkweekmethode (link) kunnen van één bol in een jaar 1000 bolletjes geoogst worden die zich binnen een jaar tot broeibare bloembollen ontwikkelen. Meer vermeerderingstips.

TULPEN OP DE CATWALK IN HET TUINPALET

Ze combineert mooi met andere bloembollen zoals Camassia, Allium, Fritillaria, narcis, maar ook met Primula elatior (slanke sleutelbloem), Smyrnium perfoliatum, Viburnum ‘Opulus Roseum’, Brunnera ‘Jack Frost’, Dicentra spectabilis (gebroken hartje), Astrantia (Zeeuws knoopje), Primula’s, grassen, Heuchera, Alchemilla mollis, Erysimum cheiri en Amelanchier lamarckii (krentenboompje). Maar ook een groep tulpen bij elkaar komt prachtig uit in de tuin.

BLOEMSIERKUNST TULP

Een mooie grote bos tulpen in een of meer kleuren is prachtig, maar ze combineert ook mooi met anjers, Viburnum (Sneeuwbal), Tuberoos (nachthyacinth), Amaryllis, Eucalyptus, siergrassen, Vogelmelk (Ornithogalum) rozen, seringen en ranonkels. Met deze verzorgingstips blijven de tulpen vijf tot twaalf dagen staan:

Kies een schone vaas die hoog genoeg is: tulpen groeien nog een aantal centimeters door. Wil je dat voorkomen, prik dan met een naald in de steel net onder de bloem een gaatje;
Zet de tulpen eerst een uurtje in papier of folie in de vaas. De tulpen zuigen zich dan vol met water en trekken zich als het ware recht. Dit kun je ook doen als de tulpen gaan hangen. Ook zou suiker of oude (koperen) centen in het water hangen voorkomen;
Gebruik altijd schone vazen. Doe hierin leidingwater op kamertemperatuur, dat wordt vermengd met de juiste dosering snijbloemenvoeding voor een langere houdbaarheid. Een laagje water van 2 tot 10 cm is voldoende.
Tulpen drinken veel, dus verschoon en vul de vaas regelmatig bij met kraanwater;
Vuil water met daarin veel bacteriën is slecht voor alle bloemen. Het is dan ook aan te raden de bloemen om de drie of vier dagen schoon water te geven met snijbloemenvoeding. Een klein beetje bleekwater in het water helpt bacteriegroei te beheersen en het water helder te houden.
Twee eetlepels suiker, 1 theelepel baking soda, appelazijn of een cent in de vaas houden de bloemen langer vers.
Snij ca. 2 cm van de steel recht af, anders nemen de tulpen te veel water op. Doe dit met een scherp mes. Verwijder altijd overtollig blad.
Zet ze op een koele plek. In een warme kamer of in de zon bloeien ze sneller uit.
Zet ze niet in de buurt van de fruitschaal. Fruit geeft van nature ethyleengas af waardoor de bloemen sneller verouderen.

In de 17e eeuw werden de dure tulpen geëtaleerd in Delfts blauwe speciale vazen. Mary II, de Engelse vrouw van Willem III, stadhouder van Nederland en Koning van Engeland van 1688 – 1702, gaf opdracht deze te maken.

Wil je nog langer genieten van een bos tulpen, koop dan een bos met de bolletjes er nog aan. Schik als een korenschoof in een diep bord met een laagje water.

Om de consument voor een langere periode te voorzien van tulpen, worden de bollen ‘voorgetrokken’. Dat gebeurt door bloemkwekers en wordt ‘broeierij’ genoemd. Om de bloembollen eerder of later in bloei te trekken dan hun natuurlijke bloeiperiode, worden kunstmatig koude en warme periodes toegediend. In deze video van Ronico wordt getoond op welke manier de tulpenbol een tulpenbloem wordt.

TULP CULINAIR

Tulpenbollen zijn eetbaar. Al in de Romeinse tijd werden ze gegeten en geroemd om hun bitterzoete smaak. Clusius liet een apotheker de bollen in suiker inmaken, maar deze lekkernij raakte niet ingeburgerd. Ook in de hongerwinter van 1944 – 1945 hebben veel mensen in Nederland tulpenbollen gegeten. Er werd echter geadviseerd: “Van bevoegde zijde wordt medegedeeld, dat het gebruik van tulpenbollen als menselijk voedsel geen bezwaren oplevert, mits deze met mate worden genuttigd. Als maatstaf geldt maximaal 3 bollen per volwassen persoon per dag!” Kijk voor enkele recepten uit die tijd op: www.de-krimpenerwaard.nl/?page_id=681.

Ook tegenwoordig worden de tulpenbollen nog gegeten. Johanna Huiberts-van den berg heeft een kookboek samengesteld met daarin 36 recepten met tulpenbollen. Te bestellen via https://eetsmakelijketulp.nl/boek/ . Een van de recepten is een broodje tulp met gerookte kaas (1 broodje). Je hebt nodig: 1 biologische tulpenbol, klontje roomboter, 1 zonnepitbroodje, 1 plak rookkaas, 1 takje verse dille, 1 el olijfolie. Haal de bruine huid van de tulpenbol en snijd er dunne (± 3 mm) plakjes van. Smelt de roomboter in een koekenpan op gematigd vuur. Fruit de bollenschijfjes 2 à3 minuten. Beleg het broodje met een plak rookkaas, leg de tulpenschijfjes daarop. Snijd de dille klein, meng met de olijfolie en verdeel over het beleg. Het programma ‘BinnensteBuiten’ bezocht de kwekerij van Huiberts.

Tulpenblaadjes smaken naar peperige sla, romig en nootachtig. Leuk als garnering of in combinatie met sushi, (eikenblad)sla, rode kool, witlof, geroosterde paprika’s, vis, pompoen, munt, feta, spinazie, hazelnoten en pancetta. Kies kleine, geurige tulpen. Felgekleurde tulpenbloemblaadjes zijn meestal wat frisser van smaak dan de grote, donkergekleurde blaadjes.
Let op: gebruik alleen eetbare bloemen/bollen van gespecialiseerde leveranciers die eetbare bloemen/bollen telen.

GEBRUIK TULPEN

Tegenwoordig worden tulpenbollen op veel manieren gebruikt:

Clusius Craft Distillers uit Katwijk maakt van tulpenbollen Dutch Tulip Vodka.
Slijterij Van Zuylekom, Levert & Co produceert een tulpenlikeur en een tulpengin.
Bollenkwekerszoon Thijs Rotteveel uit Breezand heeft Polders Tulips Beer bedacht.
In samenwerking met bollenteler Tinus Teeuwen en Bert Lankhoorn maakt Schut Papier in Heelsum tulpenbollenpapier.
Kesbeke Fijne Tafelzuren brengt tulpenknolletjes als zoetzuur op de markt.
Sinds kort is er ook Tulpenthee te koop. In het theezakje zit een gedroogde biologische tulpenbloem samen met groene thee verpakt. Eenmaal in heet water ontvouwt het theebolletjes zich. De tulp laat één voor één zijn bladeren opengaan totdat hij rechtop staat in het water.

TULPEN EVENEMENTEN EN PLUKTUINEN

Bollenfestijn, Theetuin Weest
Delftse tulpenroute wandelend of per fiets
Tulpendag Amsterdam
Tulpenfestival Noordoostpolder
Amsterdam Tulip Museum, Amsterdam
Meer uitstapjes.

MEDISCH TULP

De tulp heeft een rijke geschiedenis die al eeuwen vóór de kweek in Nederland startte. Uit vele windstreken zijn afbeeldingen van tulpen te zien, als vereerde bloem en symbool voor volkswaarden. De tulp heeft modeontwerpers geïnspireerd. De tulp is bezongen en gegeten in de hongerwinter (1944-1945). Maar de tulp heeft ook toekomst door toepassing van de stoffen die de plant produceert. Tulipaline en tuliposides die worden toegepast in bestrijdingsmiddelen tegen bacteriën en ziektes, maar ook als bouwstenen voor bioplastic.

Allesoverbloembollen kan geen enkele verantwoordelijkheid nemen voor eventuele nadelige effecten van het gebruik van planten. Vraag altijd advies aan een professional voordat u een plant medicinaal gebruikt.

CULTIVARS TULP

De tulpen die hier worden genoemd zijn gecultiveerde tulpen. Vermoedelijk stammen ze af van Tulipa schrenckii. Ze zijn allen te koop in Nederland.

Deze tulpen hebben sterke, korte stelen en zijn dus geschikt om te planten op winderige plaatsen. Vele zijn ontstaan door kruisingen van Tulipa gesneriana met Tulipa suaveolens. Ze bloeien redelijk vroeg in veel verschillende kleuren en een aantal geuren. Enkele cultivars van deze tulpen bestonden al in de 17e eeuw (Alba Regalis, Lac van Rijn, Paragon Everwijn) en 18e eeuw (Keizerskroon, Gele Prins, Cramoisi Brilliant, Wapen van Leiden). Ze zijn lange tijd geteeld, omdat het sterke cultivars waren, maar ook omdat er geen betere werden gevonden. Door ze te kruisen en de zaailingen op te kweken werden anders gekleurde bloemen en vormen gevonden. Enkele variëteiten zijn: ‘Cramoisi Brilliant’ (rood), ‘Gele Prins’ (geel), ‘La Reine Maxima’ (wit), ‘Prinses Irene’ (feloranje purperrood gevlamd), ‘Belladonna’ (goudgeel).

Deze tulpen hebben korte stengels met prachtige dubbele bloemen die een diameter van tot wel 8 cm kunnen krijgen. Dat geeft ze een pioenachtig uiterlijk. Ze bloeien lang, omdat ze minder of geen zaad ontwikkelen. Ze ontstaan meestal uit spontane mutaties, de eerste werden vroeg in de 17e eeuw gevonden. Een van de eerste was de roze ‘Murillo’ uit 1850. Enkele oude nog verkrijgbare variëteiten zijn 'Purperkroon' (1785), 'Rex Rubrorum' (na 1830) en 'Murillo' (1860). Enkele variëteiten: ‘Rex Rubrorum’ (rood), ‘Vincent’ (roze), ‘Monte Carlo’ (geel) en ‘Abba’ (rood).

Deze tulpen hebben de klassieke tulpvorm die kegelvorming begint en na opening verandert in een ovaal. N. Zandbergen uit Rijnsburg heeft deze groep in 1923 hun naam gegeven. Ze bloeien op sterke stelen in een veelheid aan kleuren en ook tweekleurig. Ze zijn ontwikkeld uit kruisingen tussen enkelvoudige vroege en late tulpen. Enkele variëteiten: ‘Antartica’ (wit), ‘Barcelona’ (roze), ‘Jimmy’ (oranje), ‘Kees Nelis’ (rood met oranje/gele rand). ‘Brown Sugar’ en ‘Shirley’ zijn licht geurend.

Tijdens de Tulpomanie in de 17e eeuw waren tulpen met een gevlamde of ‘gebroken’ tekening het meest gewild. Ze zijn vernoemd naar de beroemde schilder. De rood-wit gestreepte ‘Semper Augustus’ kostte 25 zilveren guldens per aas (0,05 gram), ofwel 2500 gulden per bol van 5 gram. Deze ‘Rosen’ (rood of roze gestreept op een witte ondergrond), ‘Violetten’ of ‘Bijbloemen’ (violet of lila op wit) en ‘Bizarden’ (alle voorkomende kleuren op een gele ondergrond) werden veelvuldig afgebeeld in kostbare bloemengidsen en bollencatalogi. In 1928 werd ontdekt dat ze niet gezond waren. Het mozaïekvirus was de veroorzaker van de gevlamde tekening. Nu worden Rembrandt tulpen zorgvuldig op gebroken kleuren, niet-zieke kweekproducten geselecteerd op basis van Darwintulpen. Enkele van de oorspronkelijke, geïnfecteerde variëteiten als ‘Columbine’, ‘Silver Standaard’ en ‘Zomerschoon’ worden nog wel gekweekt in de Hortus. Enkele variëteiten: ‘Mabel’ (rozerood met wit gevlamd), ‘Saskia’ (roodgeel gevlamd).

De bloembladen van deze tulp zijn zijdelings samengeperst, waardoor een tuitje bij de punt van het bloemblad ontstaat. De bloem lijkt op een kroontje. De eerste Coronet tulp, ‘Picture’, werd in 1949 voor G. Baltus geregistreerd bij de KAVB en ingedeeld bij de Enkele late groep. Inmiddels zijn er meer cultivars geregistreerd en is besloten deze tulp een eigen cultivargroep te geven: de Coronet groep. Enkele variëteiten: ‘Red Dress’ (rood), ‘Yellow Crown’ (geel), ‘White Liberstar’ (wit).