Erythronium

Erythronium is familie van de Liliaceae  

Populaire naam: Hondstand, Waarheidslelie, Adders tong  

Bloemkleur: geel, wit, roze, violet, lavendelblauw - Bloeiperiode: maart april – mei    

Plantdiepte: 10 cm - Plantafstand: 12 cm - Planthoogte: 10 - 30 cm

Toepassingen: onder bomen of struiken en verwildering

NAAM EN HERKOMST ERYTHRONIUM

Er bestaan een kleine 30 soorten, waarvan 1 soort in Europa, 3 in Azië en de rest uit Noord-Amerika, waar ze groeit in licht bos, open plekken in het bos of schaduwrijke oevers. Erythronium heeft de populaire naam ‘hondstand’ te danken aan de smalle langwerpige bol, die op de hoektand van een hond lijkt. De naam is afgeleid van het Griekse woord erythros = rood, maar er zijn geen soorten met rode bloemen. Het is waarschijnlijk een verwijzing naar de roodachtige vlekken op de bladeren of de rood gevlekte bloemblaadjes van de Europese hondstand.

KLEUREN EN VORMEN ERYTHRONIUM

De cyclaamvormige bloemen bloeien slechts korte tijd tussen maart en mei in paars, via roze en lila tinten tot wit en geel. Ze hangen knikkend aan korte, dunne stengels met een solitaire bloem of bloemen op een vertakte stengel. Ze heeft 2 langwerpige grondbladeren, meestal gevlekt of gemarmerd zoals een regenboogforel. De Engelse volksnaam is dan ook ‘trout lily’. Er komen echter ook vormen voor die egaal groene bladeren hebben. Kort na de bloei drogen de bladeren op en vervagen ze tot het volgende voorjaar.

ERYTHRONIUM PLANTEN

Erythroniums zijn niet makkelijk te telen. Plant ze snel na aankoop om uitdrogen te voorkomen. Plant ze in september/oktober als de grond nog een beetje warm is, op een beschaduwde plaats waar de grond niet te droog wordt. Ze houdt van leemachtige grond rijk aan organisch materiaal. Voedselrijke tuingrond voldoet echter prima. Zware grond met zand mengen voor een goede afwatering. Zet haar op een plaats waar ze tegen harde wind beschermd is. In een pot planten is natuurlijk ook mogelijk. Meer planttips.

VERZORGING ERYTHRONIUM

Dek de plaats in de herfst af met compost of droge bladeren, in streken met koude winters ook nog met takken. Ervaring wijst uit dat de planten jaren op dezelfde plaats kunnen blijven staan en zo elk jaar meer bloemen produceren. Verdeel in het voorjaar rijpe compost rond de planten zodra ze uitlopen. Geef geen mest. Na de bloei de bladeren niet afsnijden maar laten afsterven. Verplaats potten naar een koele schaduwrijke plek als ze is uitgebloeid. Meer verzorgingstips.

VERWILDERING ERYTHRONIUM

Voor verwildering op het gazon en in een border zijn de planten zeer geschikt, zolang ze maar in de halfschaduw staan. Ze kunnen vele jaren op dezelfde plaats staan en vermeerderen zich voornamelijk door zaad. Snij in de vroege zomer de zaaddozen af en bewaar ze droog in een papieren zak tot het vroege najaar. Zaai in potten en bedek met slechts een dun laagje aarde of fijne grit. Zet de potten buiten op een beschutte plek tot ze ontkiemen. Het kan 5 jaar duren voordat ze bloeit. De bollen kunnen ook worden gedeeld. Graaf in de vroege zomer oude pollen op (de bollen kunnen verrassend diep zitten), trek ze voorzichtig uit elkaar en plant direct. Haal in het najaar de broedbollen van de moederbollen en plant direct. In de zomer de plantplaats bedekken met bladeren en bij droogte water geven. Meer verwilderingstips.

CULINAIR ERYTHRONIUM

Erythronium albidum: bol – onbewerkt of gekookt, een heerlijke smaak. Jonge bladeren – rauw of gekookt, fris, smakelijk, zacht en mild wanneer rauw wordt gegeten. Bloemen, bloemknoppen en bloemstelen – rauw of gekookt. 
Erythronium americanum: bol – onbewerkt of gekookt, een frisse, taaie en aangename smaak. Bladeren – rauw of gekookt in salades. Bloemen, bloemknoppen en bloemstelen – rauw of gekookt.
Erythronium dens-canis: bol – rauw of gekookt als groente. Is een bron van zetmeel dat wordt gebruikt voor het maken van vermicelli en cake. Bladeren – gekookt. 
Erythronium grandiflorum: bol – rauw of gekookt, onbewerkt een licht bittere melkachtige smaak. De textuur is koel en vochtig van binnen en dus aten de Noord-Amerikaanse Indianen ze graag op hete dagen. De gekookte bol heeft een meer zetmeelachtige textuur en een zoete smaak. Opgeslagen bollen ontwikkelen een zoetere smaak als ze worden gekookt dan verse bollen. De Indiërs dronken altijd water na het eten van de bollen omdat ze geloofden dat ze anders ziek zouden worden. Grote hoeveelheden kunnen een braakeffect hebben. De bollen kunnen ook worden gedroogd voor later gebruik. Bladeren – rauw of gekookt. Jonge zaaddozen – rauw of gekookt, de gekookte peulen smaken als sperziebonen. 
Erythronium japonicum: bol – rauw of gekookt. De bron van een zetmeel, in Japan genaamd ‘katakuri-ko’. Het wordt gebruikt in dumplings, zoetwaren en als verdikkingsmiddel in soepen enz.
Erythronium revolutum: bol – onbewerkt of gekookt of gedroogd en opgeslagen voor later gebruik. De onbewerkte bol heeft een licht bittere melkachtige smaak, de textuur is koel en vochtig van binnen en dus aten de Noord-Amerikaanse Indianen ze graag op hete dagen. De gekookte bol heeft een meer zetmeelachtige textuur. De Indiërs dronken altijd water na het eten van de bollen omdat ze geloofden dat ze anders ziek zouden worden. 
Let op: gebruik alleen eetbare bloemen/bollen van gespecialiseerde leveranciers die eetbare bloemen/bollen telen.

GEBRUIK ERYTHRONIUM

Volkeren in het Altaj gebergte (Centraal-Azië) maken een ketting van de kleine wortels als toverachtig amulet.

ERYTHRONIUM MEDISCH

Erythronium americanum: alle delen van de plant, maar vooral de bol en de verse bladeren, zijn een sterk braakmiddel. De verse bladeren zijn verzachtend en worden gebruikt als stimulerend kompres op zwellingen. Het sap van gemalen bladeren wordt gebruikt op wonden die niet genezen. Een kompres met gebroken bollen wordt gebruikt tegen zwellingen en om splinters te verwijderen. 
Allesoverbloembollen kan geen enkele verantwoordelijkheid nemen voor eventuele nadelige effecten van het gebruik van planten. Vraag altijd advies aan een professional voordat u een plant medicinaal gebruikt.

ERYTHRONIUM OP DE CATWALK IN HET TUINPALET

Ze combineert in de tuin mooi met narcis, anemoon, Eranthis hyemalis, Fritillaria Meleagris, Cyclamen coum, varens, Ajuga reptans, Trillium rivale, Corydalis solida, Dicentra cucullarie, Anemonen, Omphalodes, Hosta, Primula en sneeuwklokjes. Zorg ervoor dat je planten die later bloeien in de buurt plant om het gat op te vullen wanneer de Erythronium afsterft.

CULTIVARS ERYTHRONIUM

Cultivars met een * zijn te koop in Nederland.

Soorten uit de Oude Wereld (De Oude Wereld zijn de continenten die in Europa bekend waren voor de Europese ontdekkingen vanaf 1492. Dit zijn Europa, Afrika en Azië. De Nieuwe Wereld betreft dan Noord- en Zuid-Amerika en Oceanië.) 

Erythronium dens-canis*: (betekent hondentand) komt uit de Alpen en wordt sinds 1596 geteeld. Ze bloeit van april tot mei in lila/roze tot purper/roze en is aan de voet wit gevlekt. De meeldraden zijn donker violet van kleur. De bloemen openen en sluiten zich met het komen en gaan van de zon. Ze geeft één bloem per bloemsteel en heeft bladeren met chocoladekleurige vlekken. Ze wordt ook wel Wilde hondstand, Hondstandviooltje, Addertong, Lamstong, Lawinelelie of Hertenlelie genoemd. Enkele cultivars: ‘Frans Hals’, ‘Lilac Wonder’ en ‘Purple King. Var. niveum uit Roemenië bloeit wit.

Erythronium japonicum*:

groeit in Japan, heeft ongevlekte bladeren en grotere violet/roze bloemen met een variabele donkerpaarse zigzagmarkering in het hart van de bloem. De kleur van de meeldraden varieert in kleur, soms zelfs crème als ze volledig rijp zijn. In het Japans wordt ze ‘Katakuri’ genoemd. Het zetmeel van de bollen werd gebruikt als bindmiddel bij het koken.

Erythronium sibiricum:

komt vooral voor in het Altaj gebergte en Siberië en bloeit paars/lila met een brede wit/zachtgele keel en gele helmknoppen. Door DNA-onderzoek wordt de Erythronium sibiricum ssp. altaicum gezien als het synoniem van de Erythronium krylovii die bloeit in wit met licht paars aan het uiteinde van de blaadjes, een geel hart en gele helmknoppen. Ze kan ook bloeien in licht paars met wit, een groenachtig hart en gele helmknoppen.

Amerikaanse cultivars 

De Amerikaanse soorten komen vooral uit Noordoost-Amerika en de koele wouden en hoge bergen van Noord-Californië. 

Erythronium albidum:

wordt in het Nederlands addertong genoemd. Ze is in 1824 geïntroduceerd en komt oorspronkelijk uit de Noord-Amerikaanse wouden van Ontario tot Minnesota en Texas. Dit soort wordt 25 tot 30 cm hoog en bloeit wit met een gele voet en een blauw/grijsachtige zweem op de buitenste bloemblaadjes. De helmknoppen zijn geel. De langwerpige tot elliptische bladeren zijn niet of matig gevlekt.

Erythronium americanum*:

is in 1665 beschreven, wordt 10-30 cm hoog en komt in veel vormen voor in de vochtige bossen van het Noordoosten van Amerika, van Ontario tot Arkansas en Florida tot Oost- Canada. De elliptische bladeren zijn spits bleekgroen met purperen en witachtige vlekken. Ze bloeit licht geel met oranje bruine vlekjes rond het midden van de bloem en aan de buitenkant een rode gloed. De helmknoppen zijn meestal donkerrood. 

Erythronium californicum*:

is bekend sinds 1904 en groeit in de beboste kustgebieden van Noordwest-Californië. Ze heeft crèmekleurige bloemen met en geel hard en soms een donkerrood zigzag patroon rond het midden van de bloem. Ze heeft gemarmerde bladeren en witte helmknoppen. Een bekende cultivar is ‘White Beauty’.

Erythronium citrinum: bloeit wit met citroengeel richting het midden van de bloem met witte helmknoppen eind april/begin mei. Ze wordt 30 cm hoog en groeit in zuidwest Oregon en noordwest Californië. Var. roderickii heeft donkere helmknoppen. 

Erythronium elegans: komt oorspronkelijk uit Oregon en heeft witte bloemen die roze kleuren als ze langer bloeien. Men denkt dat dit soort is ontstaan uit een kruising tussen de Erythronium montanum en de Erythronium revolutum. De helmknoppen zijn goudgeel en ze heeft gevlekte bladeren. 

Erythronium grandiflorum:

is in 1826 geïntroduceerd door D. Douglas, bekend van de Douglas-den. Ze wordt 20-40 cm hoog, heeft langwerpige spitse niet gevlekte bladeren en bloeit met heldergele grote bloemen en bruine helmknoppen. Var. album heeft witte bloemen met wat geel in het midden, terwijl var. nuttalianum rode helmknoppen heeft. Var. giganteum kan 30-60 cm hoog worden, heeft bredere bladeren en grotere bloemen en var. obtustum heeft brede stompe bladeren met goudgele bloemen met een lichtere basis. Ze wordt ook wel de gletsjerlelie genoemd omdat ze groeit op de berghellingen van Vancouver Island en de westelijke staten tot Californië.

Erythronium helenae: heeft witte bloemen met een geel hard en gele helmknoppen.

Erythronium hendersonii: is beschreven in 1888, groeit in Oregon en wordt 20-30 cm hoog. Ze heeft langwerpige stompe bladeren, donkerbruin gevlekt en bloeit met meerdere bloemen in april/mei bleek purper/lila met een donkerder midden. De helmknoppen variëren van violet tot donkerbruin tot geel.

Erythronium howellii: heeft meerdere witte bloemen met een geel hart en de helmknoppen zijn ook wit tot crèmekleurig.

Erythronium klamathense: heeft witte bloemen met een geel hart en wordt niet groter dan 10 tot 15 cm. De helmknoppen zijn licht of goudgeel. Heeft soms 3 bloemen per steel en de bladeren zijn egaal groen.

Erythronium mesochoreum: heeft witte/licht roze bloemen die vaak niet helemaal opengaan.

Erythronium montanum: bloeit als laatste en geeft als eerste zaad. Ze heeft grote witte bloemen met een geel hart en een zigzagpatroon in een dieper geel. Ook de helmknoppen zijn geel, de bladeren egaal groen.

Erythronium multiscapideum: bloeit wit met een geel hart sommige met een donker zigzagpatroon rond het geel. De helmknoppen zijn melkachtig wit. Ze bloeit als eerste tot midden april.

Erythronium oregonum: heeft witte tot crème bloemen soms met een donker zigzagpatroon in het midden van de bloem. De helmknoppen zijn meestal geel, maar soms crème. Volwassen planten hebben 2 tot 3 bloemen per steel.

Erythronium pluriflorum: bloeit geel en komt oorspronkelijk uit Californië, de Sierra Nevada. Ze kan tot 10 bloemen per steel krijgen, de bladeren zijn egaal groen en ze wordt slechts 10 tot 15 cm hoog.

Erythronium propullans: groeit in Minnesota en is zeldzaam. Ze heeft kleine roze tot diep roze en soms witte bloemen.

Erythronium purpurascens:

houdt van lange koude winters, een warm voorjaar en koele zomers. Ze heeft kleine witte bloemen met een geel hart. Ze heeft licht gele helmknoppen, egaal groene bladeren en wordt 10 tot 15 cm hoog. Afhankelijk van de bol heeft ze meerdere bloemen. De naam refereert aan de lichte paarse kleur van de bloemen in het latere bloeistadium.

Erythronium revolutum*:

groeit in de vochtige kustwouden van Noordwest-Amerika en Noord-Californië, wordt 15-30 cm hoog en is in 1897 beschreven. Het blad is lichtbruin en wit gevlekt en daarom wordt ze ook wel forellenlelie genoemd. Ze bloeit in roze met een klein geel hart, als een van de laatste in juni. Var. albiflorum heeft zuiver witte bloemen, bijvoorbeeld de ‘White Beauty’ (wit met een rood oogje). Glanzend donkerbruin gevlekte bladeren en donkerroze bloemen met een oranje oogje heeft Var. johnsonii en Var. preacox bloeit vroeg met roomwitte bloemen met een oranje oogje.

Erythronium rostratum: komt voor in Alabama en Tennessee en heeft oortjes aan de basis van de tepalen.

Erythronium taylorii: is een nieuw soort, beschreven in 1998. Oorspronkelijk komt ze uit Tuolumne country, Californië. Ze bloeit in wit met een gele keel en de helmknoppen zijn wit tot crème. Ze heeft meerdere bloemen per steel en de bladeren zijn egaal groen.

Erythronium tuolumnense*: heeft meerdere gele bloemen en egaal groene bladeren. Ook dit soort komt uit Tuolumne County, Californië. Ze heeft de grootste egaal groene bladeren van alle soorten, waarschijnlijk omdat ze langs beboste oevers groeit en de bladeren moeite moeten doen om voldoende licht te krijgen.

Hybriden*
Al lange tijd zijn er hybriden van Erythronium tuolumnense, zoals de ‘Pagoda’,’Kondo’, ‘Citronella’ en ‘Sundisc’.

Erythronium ‘Pagoda’*
Deze soort is de meest geteelde hybride van E.tuolumnense. Ze werd gewonnen door L. Slikker en door W. Blom & Zn. op de markt gebracht. Zo kruiste een Nederlander een Amerikaanse vader en moeder en gaf de nakomeling een Aziatische naam. Ze geeft 3-5 okergele buigende bloemen die een bruine ring in het hart bezitten. De bloembladen zijn sterk teruggeslagen en de stuifmeeldraden komen sterk naar voren. Deze krachtige plant heeft bruin gemarmerde bladeren.

Erythronium ‘Minnehaha’: is een John Walker hybride waarschijnlijk een kruising van E. oregonum en E.‘White Beauty’. Ze heeft witte bloemen.

Erythronium ‘Joanna’: is geïntroduceerd door John Amand en vernoemd naar zijn dochter. Het is een kruising tussen de geelbloeiende Erythronium tuolumnense en roze Erythronium revolutum.

Erythronium hendersonii x Erythronium citrinum hybride is van wilde herkomst en komt voor daar waar deze twee soorten naast elkaar groeien in Oregon.

Meer cultivars: E.idahoense, E.krylovii, E.pusaterii, E.quinaultense, E.sajanense, E.shastense, E.sulevii en E.umbilicatum